مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بینالمللیتجربه تاریخی مخصوصاً فضای حاکم بر جهان معاصر، بیانگر این است که جوامع بشری را از رویارویی با درگیری‌های مسلحانه گریزی نیست و وقوع چنین پدیدۀ تلخ و شومی، واقعیت اجتناب ناپذیر دنیای امروزی است. مخاصمات مسلحانه (بکارگیری واژه مخاصمه مسلحانه بر مفهوم سنتی آن یعنی جنگ ترجیح داده می‌شود چراکه واژه مخاصم، مفهوم و ماهیت حقوقی گسترده‌تری را دارا می‌باشد بنابراین قابل فهم و منطبق با واقعیات جهان معاصر است.) هم در جوامع بین‌المللی و هم در جوامع داخلی روی می‌دهند. در عرصۀ بین‌المللی جنگ میان دولت‌ها اتفاق می‌افتد در حالی که در جوامع داخلی، جنگ در قلمرو یک دولت بوقوع می‌پیوندد. اولی را مخاصمات مسلحانۀ بین المللی و دومی را مخاصمات مسلحانه غیربین المللی می‌نامند. بنابراین درگیری‌های مسلحانه‌ای که در حال حاضر روی می‌دهند تحت عناوین مخاصمات مسلحانه بین المللی و مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرند. حقوق بین‌الملل بشر دوستانه تقسیم‌بندی فوق را به رسمیت می‌شناسد و قواعد و مقررات آن بر چنین مخاصماتی حاکم است و طرفین مخاصمه ملزم به رعایت آنها می‌باشند. ۱ - مفهوممخاصمات مسلحانه، مخاصماتی هستند که در آنها طرفین درگیر، به قوای مسلح متوسل می‌شوند. بنابراین هر مخاصمۀ مسلحانه‌ای دو عنصر اساسی دارد: عنصر نخست، طرفین مخاصمه هستند که بایستی ماهیت آنها معلوم و مشخص باشد و عبارتند از دولت‌ها و گروههای مسلح سازمان یافته باشند یا اینکه یکی از طرفین دولت و طرف مقابل گروههای مسلح مخالف دولت می‌باشند. دو وضعیت اخیر، معمولاً در قلمرو داخلی دولت اتفاق می‌افتد. دومین عنصر مخاصمات مسلحانه، توسل به قوای مسلح می‌باشد. عملیات نظامی بوسیله قوای مسلح طرفین درگیر صورت می‌گیرد که نتیجه آن لطمه زدن به دشمن است. ۲ - مخاصمات بینالمللیمادۀ ۲، [۱]
حقوق مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹، ماده ۲.
مقرر می‌دارد: «علاوه بر مقرراتی که باید در زمان صلح به موقع اجرا گذاشته شود، کنوانسیون حاضر در صورت وقوع جنگی که رسماً اعلام شده باشد و یا هر نوع مخاصمه مسلحانه‌ای که بین دو یا چند دولت معظم متعاهد بروز نماید اجرا خواهد شد ولو اینکه یکی از دول مزبور وجود چنین مخاصمه‌ای را تصدیق ننمایند. این کنوانسیون در هر مورد که تمام و یا قسمتی از خاک یکی از دول معظم متعاهد اشغال نشود نیز مجری است حتی اگر این اشغال با هیچ گونه مقاومت نظامی مواجهه نگردد.» این ماده بیانگر نکاتی است، که در ادامه بدان پرداخته می‌شود:۲.۱ - تعریف، مدت، شرایطاولاً مخاصمات مسلحانه بین المللی مخاصماتی هستند که میان دول معظم متعاهد روی می‌دهند و این وضعیت زمانی است که یک و یا چندین دولت در مقابل دولت دیگر به نیروی مسلح متوسل می‌شوند. ثانیاً شدت و میزان و هم چنین مدت زمان چنین مخاصماتی متفاوت و متغیر است. ثالثاً عدم اعلام حالت جنگی و یا عدم شناسایی آن از سوی طرفین مخاصمه، ملاک و ضابطه‌ای برای تشخیص مخاصمات مسلحانه بین‌المللی نیست. بنابراین می‌توان گفت که هر اختلافی که بین دولت‌ها بوجود آمد و موجب درگیری و در نتیجه بکارگیری نیروی مسلح میان آنها شود یک مخاصمه مسلحانه بین‌المللی و به معنای ماده ۲، [۲]
حقوق مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹، ماده ۲.
می‌باشد.در پی تغییر و تحولاتی که در عرصه روابط بین‌الملل صورت گرفت اصل «حق ملت‌ها برای تعیین سرنوشت خود» مورد توجه حقوق بین‌الملل موضوعه قرار گرفت. تصویب پروتکل الحاقی شماره ۲ به کنوانسیون‌های ۴ گانه ژنو در سال ۱۹۷۷ در همین راستا بوده است. این پروتکل که راجع به مخاصمات مسلحانه بین‌المللی است موجب بسط و توسعه چنین مخاصماتی شده است یعنی علاوه بر جنگ‌های منظم میان دولت‌ها، مبارزه بر علیه سلطۀ استعماری، اشغال خارجی و رژیم‌های نژاد پرست نیز مخاصمه مسلحانه بین المللی قلمداد می‌شوند. ۳ - مخاصمات غیر بینالمللیدر حال حاضر، درگیری مسلحانه بین دولت به ندرت اتفاق می‌افتد و بیشتر درگیری‌ها از نوع مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی است که در قلمرو داخلی دولت‌ها روی می‌دهند. مادۀ ۳، [۳]
حقوق مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹، ماده ۳.
و مکمل آن پروتکل الحاقی شماره ۲ به کنوانسیون‌های ژنو در سال ۱۹۷۷ در مورد مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی هستند. تعریف مخاصمه مسلحانه غیر بین‌المللی مطابق ماده ۳ مذکور بدین صورت است که چنین مخاصماتی ویژگی بین‌المللی ندارند و در قلمرو یک دولت میان نیروهای مسلح حکومتی، گروههای مسلح غیر بین‌المللی مطابق با ماده ۱ پروتکل الحاقی شماره ۲ همراه با تحقق شرایطی است و گروههای مسلح مخالف بایستی این شرایط را دارا باشند. شرایط مذکور عبارتند از برخورداری از نیروهای مسلح سازمان یافته و دارا بودن یک فرمانده مسئول و نیز کنترل بخشی از قلمرو کشور تا مجموع اینها موجب عملیات نظامی مداوم و مجتمع و نیز اجرای پروتکل حاضر گردد.۴ - نتیجهدر یک ارزیابی نهایی می‌توان گفت که مخاصمه مسلحانه بین المللی مخاصماتی هستند که میان دولت‌ها با توسل به نیروهای مسلح روی می‌دهند اما مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی مخاصماتی هستند که در قلمرو یک دولت میان نیروهای مسلح حکومتی و گروههای مسلح مخالف و یا بین خود این گروه‌ها در یک مدت زمان متعارف روی می‌دهد. ۵ - فهرست منابع(۱) .comment le terme "conflit arme" et-ildifini endroit international humanitaire? Comite international de la croix rouge (CICR) ،Prisede postion،mars۲۰۰۸ (۲) کنعانی، محمد طاهر، سیاه رستم،هاجر و دیگران، حقوق بین الملل بشر دوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری‌ها مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، کمیته ملی حقوق بشر دوستانه، تابستان ۱۳۸۵. ۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی»، تاریخ بازیابی:۱۴۰۰/۰۱/۲۱. |